A visit to London: Twee iconische kunstenaars
Twee iconen van de schilderkunst lokten mij naar Londen. Lucian Freud in The National Gallery en Paul Cezanne in The Tate Modern
Eerst iets over de bovenstaande foto. In beide musea waren geen afbeeldigen direct beschikbaar om bij een artikel te plaatsen. Ik kreeg een E- mail adres om een aanvraag in te dienen. Wat ik ook wou doen, al was het maar uit nieuwsgierigheid. In België is het de gewoonte om een persmap te voorzien met afbeeldingen. Tenminste, zo was dat. Deze foto komt evenwel van een andere tentoonstelling waar Freud ook vertegenwoordigd is, Friends and Relations. Ze vindt plaats in de galerij ‘Gagosian London’ tot 28 januari. De foto toont een affiche die Freud zelf maakte. Het gaat over de diefstal van een klein werk van hem, formaat grote postkaart, uit een museum in Berlijn in 1988, waarop Francis Bacon staat afgebeeld. Tot vandaag blijft het werk spoorloos.
De twee catalogi
Afwijken van de waarneming door te vervormen om zo tot meer werkelijkheid te komen
Vincent Van Gogh zei al dat hij loog om de werkelijkheid eerlijker vast te leggen. Blijkbaar zijn daar variaties op mogelijk want deze heren pasten ook iets dergelijks toe. Hoewel de tentoonstellingen onafhankelijk van elkaar zijn, is het interessant om ze eens te vergelijken. Beide kunstenaars keken naar het verleden om zo tot een eigen vorm en aanpak te komen. Cezanne was te timide om met naaktmodellen te werken. Daarom recycleerde hij figuren uit de schilderkunst of gebruikte hij illustraties. Zo ontstond een vreemde barokke en heftige stijl die desondanks stuntelig en ingetogen is. Je voelt in die werken de worsteling om een vorm te vinden waarmee hij de traditie kon verzoenen met zijn tijd. Hij benaderde schilderkunst als een proces en onderzoek. Freud daarentegen nam geen grote risico’s. Hij maakte in de tijd passende (existentialisme) mooie, zeer gedetailleerde maar bewust eenvoudige composities waarmee hij zich van een goede start verzekerde. Het realisme blijft heel zijn leven de uitvalsbasis om bijkomende psychologische elementen aan vast te knopen. Daardoor verbindt hij (net als Cezanne) op uitmuntende wijze al de middelen die het schilderen biedt om het afgebeelde te kunnen verdiepen.
Lucian Freud - Girl with a Kitten (1947, Oil on canvas, 41 × 30.7 × 1.8 cm)
Tate: Bequeathed by Simon Sainsbury 2006, accessioned 2008
© The Lucian Freud Archive. All Rights Reserved 2022 / Bridgeman Images
Scepticisme ten opzichte van de politiek en de acceleratie van het moderne leven
Beiden werden in turbulente tijden geboren, Cezanne 1839 en Freud 1922. Dat heeft meegespeeld in het geduldig opbouwen, systematisch zou je kunnen zeggen, van hun schilderkunst. Ze deden dat zowel in elk individueel werk als in de opbouw van hun oeuvre. Dit terwijl ze beiden een impulsief en heftig karakter hadden. Die combinatie verklaart deels de gespannen ondertoon en dubbelzinnige onbehaaglijkheid die onlosmakelijk verbonden zijn met hun werk. Beiden lijken ook met hun demonen strijd te leveren. Klinische afstandelijkheid en een diep menselijk schoonheidsbesef bij Freud. Chaos en gevoel voor orde bij Cezanne. Dat zijn de echte onderwerpen die deze kunstenaars tot ware chroniqueurs van hun tijd maken. Al schilderend en grotendeels onbewust welteverstaan, legden ze hun tijdsgeest vast. Beiden bereikten dat statuut van chroniqueurs van de tijdsgeest pas nadat ze heel hun ontwikkelingsproces doorlopen hadden. Om het gevecht aan te gaan beperkten ze het slagveld tot de enkele vierkante meters van hun atelier. Cezanne schilderde veelvuldig buiten maar leek dat toch als het verlengde van zijn atelier te zien. Tenminste, er is geen echt verschil in aanpak te zien. De sfeer verschilt amper van zijn andere werken. Bij hem zag ik ook voortdurend hetzelfde behangpapier als achtergrond net zoals ik bij Freud steeds dezelfde plankenvloer zag. Dat geeft continuïteit en rust. Zo vormt zich een ritme, een herhaling en standaardisering waarmee het modernisme concreet zichtbaar wordt in hun werk. Cezanne versaste als oudere man van het ouderlijk huis, Jas de Bouffan, naar een nieuw atelier met zicht op de Mont Sainte-Victoire welke hij in zijn loopbaan 87 keer in steeds nieuwe varianten vastlegde. Freud deed iets vergelijkbaar door keer op keer figuren in dezelfde omgeving uit te beelden.
Lucian Freud - Double Portrait (1985-86, Oil on canvas, 79 × 89 cm)
Private collection
© The Lucian Freud Archive. All Rights Reserved 2022 / Bridgeman Images
Onderwerpen, thema’s en periodes
De Cezanne tentoonstelling toont per zaal telkens een onderwerp, net als bij Freud. Bij die laatste gaat het meer over periodes met een duidelijke verschuiving van de schilderkundige aanpak maar ook thema’s komen aan bod. Zijn doel was immers bijna uitsluitend om tot een tactiliteit te komen waarin de menselijke conditie vervat zit. Dus aangebrachte verf die niet alleen de illusie geeft huid te zijn maar er ook zo uitziet. Daarmee heeft hij overeenkomsten met zijn vriend Francis Bacon.
Lucian Freud - Evening in the Studio (1993, Oil on canvas, 200 × 169 cm)
The Lewis Collection
© The Lucian Freud Archive. All Rights Reserved 2022 / Bridgeman Images
Koningin Elisabeth wil ook een schilderij
Na zijn meer commerciele beginperiode, die zelf toen al heel specifieke keuzes inhield, beeldde hij enkel nog personen af in zijn atelier. Voor zover ik weet tijdens echte, veelvuldige zittingen. Zelfs Koningin Elisabeth heeft daar gezeten. Ze bracht blijkbaar haar eigen stoel mee, misschien op aanraden van haar entourage waar men op de hoogte was van de toestand in het atelier van de schilder. Dat werk van haar, heel klein en weinig flatteus, mocht niet gefotografeerd worden van de familie, waarschijnlijk wegens niet respectvol genoeg. Daarmee bewiist Freud nog maar eens dat hij wel traditioneel schilderde maar geen conservatief was. Daarin verschilt hij van Cezanne. Deze laatste was een conservatief die geconfronteerd werd met het gevoel dat de toenmalige schilderkunst ontoereikend was om de ervaring van de werkelijkheid weer te geven. Het bewijs dat Freud inzicht had in dat proces, ligt in het verwerven van een uitzonderlijk werkje van Cezanne door Freud. Hij bezat ‘Namiddag In Napels’, en hij baseerde er een groot werk op ‘After Cezanne’ dat niet in de tentoonstelling zit. Ook andere kunstenaars zoals Degas, Picasso, Matisse en Jasper Jones hadden werk van Cezanne, puur voor de inspiratie.
Lucian Freud - The Brigadier (2003-04, Oil on canvas, 223.5 × 138.4 × 4.7 cm)
Private collection
© The Lucian Freud Archive. All Rights Reserved 2022 / Bridgeman Images
Peter Proost, 13/11/2022
The EY Exhibition Cezanne tot 12 maart 2023
Lucian Freud: New Perspectives tot 22 januari 2023
Met dank aan Neil Evans, Press Office, The National Gallery