Vrouwelijke kunst
Jazeker, meneer, vrouwelijke kunst bestaat
Die meneer ben ik en de vrouwelijke kunst komt als een wonderlijk gegeven langs alle kanten toegestroomd. Tenminste langs de instrumenten die kunst verspreiden. Hedendaagse tentoonstellingen en kunstgalerijen zien het als hun roeping om vrouwen te tonen, nee, eerder te propageren want er moet een historische schuld vereffend worden. Het patriarchaat moet maar even aan de kant geschoven worden. Trouwens, wie neemt dat nog ernstig? Laat het matriarchaat dus maar komen.
'Ieder van ons heeft de neiging om terug te keren naar intieme plaatsen in zijn leven, een straat waar je iemand leerde kennen, een boek naast je bed, een bankje in het park. Deze semifysieke plaatsen zien we vaak als persoonlijk en intiem, maar we delen deze locaties met anderen, vreemden en vrienden uit huidige of vergane tijden. Het zijn historische plekken. Een archeologie van je eigen geschiedenis is daarom geen mindere prestatie dan de ontdekking van Pompeï’. Deze inleiding van een kort interview met de Litouwse kunstenares Goda Palekaite katapulteert realiteit simpel en kordaat naar een andere dimensie. Een benadering die ‘niet is gebaseerd op oneerlijke patriarchale feitelijkheid, maar op menselijke intimiteit en verhaal’. Als kunstenares onderzoekt ze ‘niet vanuit objectiviteit, eerder uit het ontdekken en vormen van kennis die ontspruiten uit het liminale, het intuïtieve, het verlangende’.
Ze sleepte haar persoonlijke bed naar de kunstwereld
Dit is een vloeibare benadering die als een rode draad door vrouwelijke oeuvres loopt, van roze tot donkerrood. Om het op een mannelijke manier te zeggen: dat is een feit dat moeilijk kan worden ontkend. Als vrouwen volwaardig kunst maken zal dat op basis van hun aanvoelen zijn. Het zou me niet verbazen mochten kunstenaressen die eerder een ‘mannelijke’ aanpak verkiezen als minder authentiek beschouwd worden. In het verleden was er het excuus dat vrouwen geen prioriteit konden geven aan kunst omwille van maatschappelijke conventies. Helemaal sluitend was dat excuus niet. Er waren er steeds enkelen die desondanks toch hoogstaande kunstwerken maakten maar dat was in competitie met mannen en vanuit een mannelijk standpunt. Dat evolueerde geleidelijk naar een vrouwelijke aanpak met traditionele materialen, bijvoorbeeld Louise Bourgois werkte zo. Haar beroemde bronzen spin, een verwijzing naar de moeder, introduceerde de vrouw. Hoewel licht schokkend bleef het nog bevattelijk. Voor vrouwen was er een schok van herkenning. In 1998 sleepte ene Tracey Emin haar persoonlijk bed naar de kunstwereld. Na een afgebroken liefdesrelatie bracht ze een kleine week in dat bed door, met een zenuwinzinking als gezelschap. Al drinkend en rokend. Het werk, My Bed, werd genomineerd voor de prestigieuze Turnerprize en tentoongesteld met haar rommel erin en errond: gebruikte kleren, een lege wodka fles, sigarettenpeuken, een knuffel en condooms. Daarmee gooide ze haar subjectieve privéleven in de strijd als kunst en dat werd opgepikt als een vrouwelijk statement. Overigens rekent men haar bij de groep ‘Young British Artists’ waar ook Damien Hirst deel van uitmaakt. Bekend van een haai op sterk water en doorgezaagde koeien. Best schokkend en het plaatst het werk van Tracey Emin in perspectief.
Daarmee was het domein afgebakend, al was afbakening precies dat wat vermeden diende te worden. De opsplitsing ‘mannelijk en vrouwelijk’ verfijnde zo naar ‘mannelijke conventies en vrouwelijke leefwereld’. Die laatste mag zo persoonlijk mogelijk zijn. Het heeft wat gemeen met het existentialisme maar het is niet op driften gericht.
De gevoelsmatige zones van de hersenen
Een ongewone verbreding van thema’s en materialen komt meer voor in de artistieke wereld. De haai en andere opgelegde beesten van Damien Hirst waren voordien enkel in gespecialiseerde instellingen zoals labo’s of natuur-historische musea te zien. Hij was en is gefascineerd door ziekte en dood. Leonardo da Vinci was bijzonder geliefd en werd beroemd omwille van zijn grensverleggende ontwerpen. Panamarenko maakte onbruikbare machines. Hij deed dat met een groot gevoel voor de esthetische eigenschappen van de materialen en ontwerptekeningen. Die werden en worden nog steeds op prijs gesteld door ondernemers omdat ze er hun dromen op kunnen projecteren. Vrouwen vinden het speelse jongensachtige dan weer sympathiek. Zintuiglijkheid werkt nu eenmaal in op de gevoelsmatige zones van de hersenen. Dat is zowat de essentie van kunst. Bovendien is er meer dan pure esthetiek. Schoonheid ontstaat ook uit liefde, sympathie en herkenning. Als die gevonden worden in gepresenteerde objecten komt er een gevoelsmatig proces op gang waardoor zulke objecten tot kunst kunnen worden gerekend. Voor mannen is dat een werkterrein, voor vrouwen is het een speelterrein dat in relatie staat met hun comfortzone. Deze bewering lokt steeds heftige weerstand op omdat het begrip comfortzone zou wijzen op een gebrekkige flexibiliteit, vooral professioneel. In ons privéleven zoeken we er nochtans allemaal naar en dat is maar goed ook.
Feeërieke totaalwerken
Al bij al gaat het over een meer dan gerechtvaardigde inbreng van vrouwelijkheid in de kunstwereld, zowel langs ideeën als met materialen. De verschillen tussen de sexen worden er echter niet kleiner door, wat ingaat tegen de feministische idealen om zich tegen hokjesdenken te kanten. Er zijn vrouwelijke kunstenaars die met een genderneutrale werkwijze werken maken die zich niet als feministisch manifesteren. Dat wil niet zeggen dat dergelijke contexten ontbreken, alleen gebeurt het niet door de vorm. Vele anderen demonstreren hun vrouwelijkheid door zelf aanwezig te zijn in hun werk, ze gebruiken hun lichaam als materiaal. Verder komt een speelse politiek-correcte benadering vaak voor. Natuur en milieu versmelten met feeërieke vormen die al even vaak gefragmenteerd en verspreid als een totaalwerk verschijnen. Stoffen en draden als spinrag maken ruimtes tot plaatsen voor overgangsrituelen waarin het wonderlijke universum van vrouwen centraal staat. Ja,ja, meneer, vrouwelijke kunst bestaat.
Donderdag 28 december 2023
Ingezonden naar Doorbraak op 20.11.2023. Het werd niet gepubliceerd.
Peter Proost
Schilder en kunstkenner